فردا سه شنبه ١٢ ماه ژوئن، برابر با 22 خرداد، روز جهانی علیه کار کودک است. این روز در سال 2002 توسط سازمان جهانی کار (آی ال او) معرفی شد.
امسال در شرایطی به استقبال از روز جهانی منع کار کودکان می رویم که، در نتیجه بحران سرمایه داری و تعمیق آن صدها میلیون کودک در جهان در شرایطی بسیار غیرانسانی و پر مخاطره، بصورتی مداوم و پایدار، دوش به دوش بزرگسالان به کار حرفه ای مشغول هستند. کودکان در مقابل چشمان بزرگسالان در شرایطی برده وار در کارخانه ها، مزارع، معادن، خیابانها، چهارراهها، میادین و سایر مراکز کار، حتی در بنگاهها و مراکز وادار کردن انسان به تن فروشی، فروش اعضای بدن و وادار کردن آنان به کار قاچاق و بزهکاری مشغول به کار هستند. از آنجا که کار کودکان ریشه در فقر و تنگدستی والدین و تعمیق شکافهای طبقاتی دارد، فقر و نابرابری نیز به نوبه خود، ریشه در استثمار انسان از انسان و مناسبات سرمایه دارانه و بحرانهای اداوری آن و تشدید و تعمیق بحرانها دارد، این واقعیت تلخ و انکار ناپذیر بیش از پیش در حال افزایش است.
بر اساس آمارهای جهانی بین ۱۲۰ تا ۱۵۰ میلیون کودک بین ۵ تا ۱۴ سال در سراسر جهان مجبورند به جای تحصیل نان آور خانواده باشند.
سازمان جهانی کار دلایل وجود کودکان کار را فقر، فقدان حمایت های اجتماعی و ناکارآمدی برخی جوامع در تضمین ارائه خدمات برای تحصیل کودکان تا حداقل سن تعیین شده عنوان می کند.
در سراسر جهان، تعداد زیادی از 100 میلیون کودک کاردختر درگیر انجام کارهایی مشابه پسران هستند و در عین حال اغلب سختی های بیشتری را تجربه کرده و با خطرات مضاعفی روبرو هستند. همچنین اکثر این دختران بطور چشمگیری به بدترین نوع کار کودک گمارده می‌شوند. آنها در مکان هایی دور از دید ، در پشت دیوار کارخانه ها، در زیر زمین ها یا در پشت درهای بسته خانه خود مشغول به کار هستند.
به گفته سازمان بین المللی کار، بدترین نوع کار کودک عبارتند از فروش و قاچاق کودکان، ثبت نام اجباری کودکان سرباز، استفاده از کودکان برای تن فروشی و یا هرزه نگاری، استفاده یا خرید کودکان برای فعالیت های غیر قانونی و یا هر کاری که به آنان اسیب وارد کند.
امروزه در سراسر جهان، 215 میلیون کودک کار شناسایی شده‌اند که بسیاری از آنها به کار تمام‌وقت اشتغال دارند. این کودکان مدرسه نمی‌روند و وقت کمی برای بازی دارند و یا اصلاً چنین وقتی ندارند. اغلب این کودکان از تغدیه و مراقبت مقتضی برخوردار نیستند و در کل از امکان و فرصت کودک‌بودن محروم هستند. بیش از نیمی از این کودکان، در معرض بدترین اشکال کار کودک هستند که از جمله به کار در محیط‌های خطرناک، بردگی یا دیگر اشکال کار اجباری، فعالیت‌های غیرقانونی مانند قاچاق مواد مخدر و فحشاء و نیز مشارکت در مخاصمات مسلحانه اشاره شده است.
از آنجا که، دهها میلیون از کودکان کار در مراکز کارگری در سراسر جهان به ثبت نمی رسند و شکل غیرقانونی و سیاه به کار گرفته می شوند، در نتیجه شمار کودکان کار بسیار بیشتر از میزانی است که در آمارها می خوانیم. با گسترش موج مهاجرت به اروپا و آمریکا و تشدید بحران سرمایه داری در این کشورها، پای کودکان کار و خیابانی به این کشورها نیز کشیده شده است. سوای این، در نتیجه جنگ های ویرانگر چند دهه اخیر در چهار گوشه جهان و در کشورهای فقیر و خاورمیانه، دهها میلیون کودک آواره و بی سر پناه و وادار به مهاجرت اجباری شده اند. کودکانی که میلیونها تن از آنان از سر ناچاری و برای بقاء تن به کار، آنهم در بدترین شرایط می دهند. لذا، بنظر نمی رسد که همه کودکان کار و قربانی جنگهای یک دهه اخیر در خاورمیانه، آفریقا و آمریکای لاتین و حتی کودکان بی سرپناه و مهاجر در اروپا و آمریکا در آمارهای سازمان جهانی کار در باره شمار کودکان کار منظور شده باشند.
در ایران نیز مثل دیگر جاهای دنیا هیچگونه آمار قابل اعتماد و صحیحی در باره شمار کودکان کار در دست نیست. البته که نادرستی آمارهای جمهوری اسلامی تنها محدود به سرنوشت کودکان کار نیست. آمارهای رسمی در ایران از وجود 2 میلیون کودک کار سخن به میان می آورد اما، مطابق آمارهای غیر رسمی، شمار کودکان کار 7 میلیون کودک زیر 15 سال تخمین زده می شود. این آمارها را بسیاری از روزنامه های داخلی نیز منتشر می کنند. موج کودکان کار در ایران بر چهره شهرها به ویژه شهرهای بزرگ ایران به روشنی دیده می شود.
ورود کودکان به بازار کار در ایران بخشی از سیاست کسب سود دولت و سرمایه داران خصوصی از طریق استثمار نیروی کار ارزان کودکان است. در بسیاری از کارگاهها و کارخانه های وابسته به سپاه پاسداران و دستگاههای امنیتی و وابسته به کمیته های به اصطلاح امداد خمینی، بسیج مستضعفین و در مشاغل خانگی و طرح های استاد – شاگردی وابسته به این نهادها، کودکان به کار گرفته می شوند و بیرحمانه شیره جانشان مکیده می شود. در این میان سهم مناطق حاشیه ای کشور از جمله استانهای کردستان، آذربایجان غربی، کرمانشاه، سیستان و بلوچستان و خوزستان در زمینه بکار گرفتن نیروی کار کودکان زیر 15 سال از طریق نهادهای نامبرده فوق بسیار بالاتر است. بررسی ها نشان می دهد که فقر ریشه اصلی پیدایش و رشد کودکان کار است. تشدید فقر در میان خانواده های کارگری و مهاجرین ساکن در ایران میلیونها کودک متعلق به این مردم را روزانه روانه بازار کار و خیابان می کند و آنها را از دنیای کودکانه محروم و مانع از رشد طبیعی، اجتماعی، روانی و جسمانی آنان می شود.
۱۶ درصد کودکان کار آزار جنسی را تجربه کرده‌اند
طبق گزارشات منتشر شده نزدیک به ۱۶ درصد کودکان در جریان کار مورد تعرض جنسی قرار می‌گیرند که تماس بدنی از عمده‌ترین نوع آن است.
در ایران ۵۶ درصد کودکان کار از آموزش و پرورش محروم اند؛ از این میان ۸۱ درصد کودکان به دلیل نرسیدن سر وقت به مکتب و ۱۳ درصد دیگر به دلیل مشکلات جدی دیگر از آموزش و پرورش باز مانده‌اند.
همچنین یافته‌ها نشان می‌دهد که ۶۱ درصد کودکان در محیط غیر صحی مشغول کار بوده‌اند که ۳۳ درصد آنان در جریان کار دچار آسیب‌دیدگی مثل قطع عضو بدن، ۲.۴ درصد شکستگی اعضا و ۲۲.۲ درصد جراحت بدن می‌شوند.
در مورد دسترسی به غذا نیز هرچند ۵۹ درصد کودکان کار سه وعده غذا می‌خورند، اما باقی سهم ۳۹ درصد دیگر آنان در ۲۴ ساعت یک یا دو وعده غذ است.
یافته‌های کمسیون مستقل حقوق بشر در مورد دسترسی کودکان به رهایی از خشونت و آزار و اذیت جنسی در محیط کار نشان می‌دهد که ۴۰ درصد کودکان در جریان کار با فشار و تهدید روبرو می‌شوند، ۳۳ درصد لت و کوب و ۳۹ درصد تحقیر و توهین می‌شوند.
کار حرفه ای کودکان که به استثمار شدید و لطمه زدن جبران ناپذیر به شخصیت و جسم و روان دختران و پسران کمتر از 18 سال منتهی می شود باید در جامعه ریشه کن شود. از آنجا که ریشه این مصیبت یزرگ سیستم سرمایه داری است پس جز با نابودی این نظام و جایگزین کردن آن با سیستم سوسیالیستی کار حرفه ای کودک لغو نخواهد شد. اما ما ضمن توجه دادن مستمر به این واقعیت باید هر قدمی که برای کاهش مرارت کودکان و پرورش و آموزش آنها برداشته می شود را مورد حمایت قرار داد.
